Poprzednio napisałam wstęp o terapii ręki, tzn. dlaczego sprawność rąk jest ważna oraz jakie mogą być przyczyny jej obniżenia. Dzisiaj będzie o konsekwencjach, jakie niesie za sobą nieprawidłowa motoryka ręki dla rozwoju dziecka oraz o samym procesie terapeutycznym.

Otóż problemy z motoryką małą, dokładnymi ruchami ręki i dłoni wpływają bezpośrednio na ważne dla ogólnego rozwoju umiejętności oraz powodują problemy takie, jak:

• trudności manualne (np. wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików, nawlekanie koralików, układanie drobnych przedmiotów),
• trudności grafomotoryczne (problemy z kreśleniem szlaczków, wycinaniem, rysowaniem, lepieniem itp.),
• obniżony poziom graficzny pisma – (litery niekształtne, kanciaste, nieprecyzyjne, różnej wielkości, wychodzące poza linie, połączenia pomiędzy literami różnej długości, odstępy między literami za duże lub za małe, pismo mało czytelne, tempo pisania wolne),
• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• osłabione mechanizmy równoważne (trudności z jazdą na rowerze, hulajnodze, staniem na jednej nodze), niezgrabność ruchową, brak koordynacji ruchowej,
• zachowanie nieprawidłowej postawy podczas pracy przy stoliku,
• obniżenie lub podwyższenie napięcia mięśniowego ręki i dłoni (nieprawidłowe trzymanie narzędzia piszącego – ściskanie za mocno, albo trzymanie za lekko),
• szybkość ruchów nieadekwatna do zadania (są zbyt wolne, albo za szybkie),
• obniżenie lub podwyższenie napięcia mięśniowego w obrębie całej kończyny górnej i obręczy barkowej.

W związku z powyższym, dzieci z nieprawidłową sprawnością ręki będą zazwyczaj wykazywać:

• niechęć do czynności manualnych (malowanie, lepienie z plasteliny, układanie drobnych przedmiotów),
• problemy z czynnościami samoobsługowymi (ubieranie, wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików itp.),
• trudności z koordynacją obu rąk podczas czynności manipulacyjnych,
• trudności w czynnościach wymagających dużej precyzji,
• niechęć do dotykania nowych i różnorodnych faktur,
• trudności z koordynacją ruchów dłoni, palców i przedramienia,
• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, co może przejawiać się brzydkim pismem i mało estetycznymi pracami plastycznymi.

Umiejętności grafomotoryczne mają duże znaczenie dla nauki w szkole, bezpośrednio wpływa na naukę pisania, dlatego jest niezwykle ważne, aby sprawność ręki była prawidłowa.

Terapia zatem jest tak zaprojektowana, by usprawniać motorykę kończyny górnej (barku, dłoni palców), a przez to pozytywnie wpływa na wyżej opisane umiejętności. Polega na wykonywaniu i doskonaleniu różnych czynności manualnych, dostosowanych do wieku i zainteresowań dziecka. Na co wpływa? Co usprawnia?

• poprawia napięcie mięśniowe kończyny górnej,
• pomaga wypracować prawidłowy chwyt ręki,
• poprawia koordynację ruchów oko – ręka,
• rozwija koordynację obustronną rąk,
• kształtuje precyzyjne ruchy ręki,
• wydłuża zdolność koncentracji uwagi,
• stymuluje do prawidłowego odbioru bodźców w obrębie rąk,
• zwiększa sprawność manipulacyjną dłoni,
• usprawnia zdolności grafomotoryczne i manipulacyjne,
• wpływa na samodzielność dziecka związaną z czynnościami samoobsługowymi.

No dobrze, a jak właściwie wygląda i na czym polega terapia ręki?

Na początku oczywiście wykonuje się diagnozę. Przeprowadza ją (jak również całą terapię) wykwalifikowany specjalista, terapeuta ręki. Osoba taka powinna ukończyć specjalny kurs terapii ręki i legitymować się certyfikatem.

Terapia ręki to nie tylko ćwiczenia dłoni i palców, ale przede wszystkim ćwiczenia całego ciała. Istotnym elementem terapii są ćwiczenia fizyczne usprawniające motorykę dużą.

A co do samej ręki, ćwiczenia na początku skupiają się na obręczy barkowej i kończynach górnych. W późniejszym etapie głównie bazują na usprawnianiu małej motoryki, czyli precyzyjnych ruchów rąk, dłoni i palców. W ujęciu całościowym terapia obejmuje ruchomość łopatek i stawów rąk, dłoni, a także normalizację napięcia mięśniowego.
Ponieważ ręka spełnia swoje funkcje, gdy wszystkie jej elementy składowe, czyli kości, stawy i mięśnie działają prawidłowo ważne jest, żeby podczas terapii nie usprawniać poszczególnych części składowych ręki, ale postrzegać ją całościowo i rozwijać świadomość ciała. W procesie terapeutycznym stosuje się zatem:

• ćwiczenia usprawniające motorykę dużą i małą
• ćwiczenia wzmacniające obręcz barkową,
• ćwiczenia czucia głębokiego,
• ćwiczenia koordynacji wzrokowo- ruchowej (tzw. oko – ręka),
• ćwiczenia przedramion, nadgarstków i ruchów precyzyjnych, które przydatne są do trzymania ołówka, kredki, długopisu,
• ćwiczenia graficzne,
• ćwiczenia rozluźniające napięcie mięśniowe rąk,
• ćwiczenia usprawniające czynności chwytno-manipulacyjne,
• ćwiczenia usprawniające końce palców.

Jeśli chodzi o czas trwania, terapia ręki jest procesem długotrwałym, jednak nie można określić uniwersalnego czasu – wszystko zależy od potrzeb, postępów i indywidualnych cech dziecka.

W kolejnym artykule postaram się przybliżyć zagadnienie, jakim jest współzależność sprawności ręki i rozwoju mowy u dzieci.

Maria Brzezińska – logopeda IEL