Ostatnio dużo mówi się o  „terapii ręki”. Ten termin stał się dość popularny, wiele dzieci zapisuje się na zajęcia z terapii ręki, wiele osób szkoli się z tego zakresu, aby zdobyć uprawnienia terapeuty ręki. O co w tym właściwie chodzi? Dlaczego akurat ręka? Czemu jest ona taka ważna i czemu jej funkcjonowanie może być zaburzone? Oraz w jaki sposób jest to powiązane z mową? Spróbuję o tym napisać w dzisiejszym oraz kolejnych blogowych tekstach.

Ręka to bardzo wyspecjalizowany narząd, który odpowiedzialny jest za ogromną ilość funkcji. Jest na tyle silna, że może podnosić, popychać, siłować się, a jednocześnie umie wykonywać niezwykle precyzyjne i skomplikowane ruchy i czynności, takie jak np. pisanie.

Tak, jak wszystkie ruchy w naszym ciele, także i ruchy rąk sterowane są przez układ nerwowy. To dzięki niemu czujemy dotyk, zmianę temperatury, wiemy, ile musimy włożyć siły w przeniesienie ciężkich zakupów, ile w podniesienie książki, a ile – małej igły.

Za to, że nasze ręce i dłonie są tak wysoko wyspecjalizowane odpowiada rozwój kory mózgowej oraz skomplikowany mechanizm nerwowy. To dzięki niemu, możemy zapoczątkować ruch, kontrolować jego trwanie, koordynować z inną aktywnością i płynnie zakończyć. Obszar kory mózgowej, który odpowiada za sprawne działanie ręki, a przede wszystkim – dłoni i palców, jest wyjątkowo duży  w porównaniu do pozostałych obszarów. Dlatego też sprawność dłoni i ręki ma dla naprawdę duże znaczenie funkcjonalne.

Poza tym, co ważne zwłaszcza dla logopedów, ośrodek ruchów ręki znajduje się w mózgu obok ośrodka mowy. Stymulacja jednego z tych obszarów wpływa również na drugi – wiedza ta daje pole do prowadzenia terapii holistycznie, oddziałując równolegle na różne obszary rozwoju. O powiązaniu ruchów ręki ze stymulacją mowy będzie jeszcze później.

Wraz z normatywnym, zdrowym rozwojem psychoruchowym dziecka, sprawność rąk i dłoni powinna się systematycznie rozwijać i doskonalić.

Do 4. miesiąca życia dzieckiem kierują odruchy bezwarunkowe. W okresie ok. 3 miesiąca życia następuje wyhamowanie odruchu chwytnego, a kształtują się za to zamierzone ruchy ręki (np. sięganie po przedmiot). Około 5. miesiąca życia dziecko zaczyna posługiwać się prostym chwytem dłoniowym. W okresie około 6. miesiąca życia rozwija się chwyt promieniowo-dłoniowy (palec wskazujący, środkowy, serdeczny i mały pchają przedmiot w stronę kciuka) oraz zaczyna się kształtować chwyt nożycowy.

W 6. miesiącu życia pojawia się prawidłowa koordynacja wzrokowo-ruchowa. Ręce są używane w asymetrycznej i symetrycznej linii ciała.

W 7. miesiącu życia dziecko próbuje chwytać małe przedmioty. Około 8. miesiąca chwyta przedmiot chwytem promieniowo - palcowym. ruch wychodzi z obręczy barków.
Około 9. m. ż. pojawia się chwyt nożycowy, zwiększa się odchylenie nadgarstka na zewnątrz. To powoduje że kciuk zaczyna lepiej funkcjonować – kształtuje się chwyt pęsetkowy (opuszkowy). Dziecko chwyta drobne przedmioty, a kciuk przeciwstawia się innym palcom.
W 12. m. ż. w pełni ukształtowany jest chwyt pęsetkowy, dziecko trzyma przedmiot opuszkami palca środkowego i kciuka, pozostałe palce są wygięte.
W 13. m. ż. dziecka główne etapy rozwoju ruchów ręki są już ukształtowane. Funkcjonalny rozwój ręki to manipulacja przedmiotami, zdolność do chwytania różnych obiektów oraz bycie w odpowiedniej, najbardziej efektywnej, pozycji do określonego zadania.

Czasem jednak rozwój motoryczny ręki dziecka jest zaburzony, z czego zwykle rodzice nie zdają sobie sprawy. Prawdę mówiąc, zdarza się to coraz częściej. Konsekwencje ujawniają się często dopiero w wieku przedszkolnym/ szkolnym, kiedy to na przykład objawia się niechęć malucha do zajęć manualnych, grafomotorycznych, rysowania itp. A jakie mogą być przyczyny niskiej sprawności ręki?

Może być ich wiele, oto przykładowe:

• ogólna słaba sprawność ruchowa, braki w tzw. dużej motoryce przekładają się na ruchy drobne ręki (motorykę małą);
• osłabione mięśnie posturalne;
• nieprawidłowa ogólna postawa ciała. Ważne jest czy dziecko prawidłowo siedzi, czy np. podczas rysowania ma podparcie nóg;
• nieadekwatne napięcie mięśniowe w ciele (za dużo bądź za małe);
• zaburzona praca łopatki u dziecka – w konsekwencji daje nieprawidłowości w pracy dłoni;
• zaburzenia sensoryczne ze strony układu dotykowego;
• zaburzenia percepcji wzrokowej – prawidłowy wzrok, ale też prawidłowa kontrola wzrokowa mają ogromny wpływ na rozwój motoryki małej;
• przetrwałe odruchy niemowlęce – utrudniają one prawidłowy rozwój motoryczny.

A jakie konsekwencje może to mieć dla dalszego rozwoju dziecka? O tym w kolejnym tekście.

Maria Brzezińska – logopeda IEL