Czym jest ocenianie kształtujące
Ocenianie kształtujące to nie tyle jednokrotna ocena końcowa, ile ciągły proces wspierający uczenie się – zarówno ucznia, jak i nauczyciela. Jest to podejście, w którym nauczyciel i uczeń wchodzą w dialog – nie tylko w momencie „wystawienia oceny”, ale podczas całego przebiegu pracy edukacyjnej. Na tę koncepcję zwraca uwagę CEO – „ocenianie kształtujące odbywa się w dialogu ucznia z nauczycielem, a jego celem są wartościowe, trwałe doświadczenia edukacyjne wszystkich uczniów i uczennic” (ceo.org.pl)
Główne założenia to między innymi:
- partnerskie towarzyszenie uczniowi w procesie uczenia się (relacja oparta na zaufaniu, bezpieczeństwie, wzajemnym szacunku) (ceo.org.pl)
- przekierowanie oceny z bycia momentem weryfikacji na bycie częścią procesu uczenia się (ceo.org.pl)
- umożliwienie uczniowi refleksji nad własnym procesem uczenia się – co robi dobrze, co może poprawić i w jaki sposób dalej się rozwijać.
Dlaczego to ma znaczenie
Badania pokazały, że stosowanie oceniania kształtującego może znacząco wpłynąć na efekty uczenia się uczniów. Autor badań John Hattie wskazuje, że istotne dla wyników są m.in.: relacyjny klimat klasy, przekonanie nauczycieli, że każdy uczeń może się uczyć efektywnie, oraz stała informacja zwrotna (ceo.org.pl)
Ponadto:
- „głębokie” uczenie się – kiedy uczniowie aktywnie tworzą znaczenia, a nie tylko zapamiętują – jest bardziej trwałe. Ocenianie kształtujące sprzyja temu przez dialog, informację zwrotną i wspólne ustalanie celów. (ceo.org.pl)
- Proces oceniania staje się narzędziem, które pomaga „widzieć”, na jakim etapie jest uczeń, jakie ma potrzeby, gdzie są luki – i co można zrobić, by je zniwelować. (ceo.org.pl)
Jak wygląda cykl oceniania kształtującego
W artykule CEO przedstawiony został bardzo użyteczny model składający się z kolejnych etapów: (ceo.org.pl)
- Postępujące uczenie się – nauczyciel określa cele uczenia się i kryteria sukcesu, komunikuje je uczniom, uczniowie angażują się w zadania edukacyjne.
- Wywołanie dowodów uczenia się – podczas zajęć nauczyciel (lub sam uczeń) zbiera różne dowody: rozmowy, obserwacje, kartki zadań, quizy.
- Interpretacja dowodów – analizowanie, co uczniowie rozumieją, czego jeszcze nie, na jakim są etapie. Uczniowie również analizują własne postępy.
- Identyfikacja luk – rozpoznanie różnicy między tym, gdzie uczniowie są, a gdzie powinni być.
- Informacja zwrotna – opisowa, konstruktywna, odnosząca się do kryteriów sukcesu; wskazuje, co uczniowi się udało, co wymaga poprawy i jaki jest kolejny krok.
- Planowanie/nadzorowanie modyfikacji – nauczyciel i uczniowie dostosowują działania: zadania, strategie, podział na etapy itp., by wypełnić luki.
- Wsparcie („rusztowanie”) nowego uczenia się – nauczyciel lub rówieśnik wspiera ucznia w nowym materiale, dzieli go na mniejsze jednostki, ułatwia przejście do wyższych poziomów.
- Wypełnienie luki i wyznaczenie nowych celów – kontynuacja procesu: uczniowie osiągają kolejne kroki, wyznaczają nowe cele i kryteria, cykl zaczyna się od nowa.
Ten cykl pokazuje, że ocenianie kształtujące to dynamiczny, wieloetapowy proces a nie jednorazowy egzamin czy test.
Wybrane implikacje dla nauczyciela i szkoły
- Nauczyciel nie jest już tylko „sprawdzającym”, lecz partnerem w procesie uczenia się – wspiera, towarzyszy, analizuje dane, reaguje.
- Szkoła jako całość może przyjąć kulturę oceniania kształtującego: relacje, procesy, struktury organizacyjne, wspólne cele. Jak zwraca uwagę CEO: „dziś postrzegamy ocenianie kształtujące jako całościową koncepcję pracy szkoły. Przenika ona całokształt szkolnych procesów (edukacyjnych i wychowawczych)” (ceo.org.pl)
- Budowanie atmosfery, w której uczniowie czują się bezpiecznie w eksperymentowaniu, popełnianiu błędów, testowaniu różnych strategii uczenia się – co sprzyja autentycznemu rozwojowi. (ceo.org.pl)
- Istotna jest komunikacja: wyraźne cele, kryteria sukcesu, bieżąca informacja zwrotna – to wszystko pomaga uczniowi zrozumieć, gdzie jest i dokąd zmierza.
Podsumowanie
Ocenianie kształtujące to podejście, które stawia w centrum uczenie się – nie tylko wynik, nie tylko stopień. To proces, w którym nauczyciel i uczeń wspólnie pracują, monitorują postępy, analizują, reagują i kształtują przyszłe zadania tak, by rozwój był możliwy i trwały. Taka praktyka nie tylko sprzyja lepszym rezultatom uczniów, ale także wspiera profesjonalny rozwój nauczycieli oraz kulturę szkoły nastawioną na rozwój.
